DEFINICJE PRZEMOCY W RODZINIE
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku definiuje przemoc jako „jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą”.
Przemoc domowa charakteryzuje się tym, że:
• Jest to intencjonalne działanie lub zaniechanie działania - mające na celu kontrolowanie oraz podporządkowanie drugiego człowieka.
• Siły stron są nierównomierne, a we wzajemnej relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą i przewagę tę wykorzystuje do osiągnięcia swojego celu. Osoba doznająca przemocy jest słabsza, a osoba stosująca przemoc silniejsza. Źródłem dysproporcji są zazwyczaj wiek, płeć, stan zdrowia oraz różne zależności np. ekonomiczna, czy relacja dziecko – rodzic.
• Osoba, wobec której stosowana jest przemoc, doznaje cierpienia, bólu oraz szkód fizycznych i psychicznych, ponieważ osoba stosująca przemoc naraża życie i zdrowie ofiary na poważne szkody, w tym szkody przeżywane bardzo subiektywnie. Doznawanie bólu i cierpienia sprawia, że osoba krzywdzona zatraca zdolność do samoobrony.
• Narusza prawa i dobra osobiste, ma to miejsce, gdy osoba stosująca przemoc wykorzystuje istniejącą lub stworzoną przez okoliczności asymetrię sił i władzy oraz narusza podstawowe prawa człowieka np. prawo do godności, szacunku lub nietykalności cielesnej.
RODZAJE PRZEMOCY
Przemoc fizyczna – są to wszelkie działania polegające na użyciu siły i prowadzące do naruszenia nietykalności cielesnej, nieprzypadkowych urazów, zranień, stłuczeń, złamań czy zasinień (np. popychanie, odpychanie, uderzanie, duszenie, kopanie, zamykanie w domu lub niewpuszczanie do domu, nieostrożne pirackie prowadzenie samochodu, ciągnięcie za uszy, włosy, szczypanie, bicie ręką, pięścią, ciągnięcie, szturchanie, klapsy, uderzenie w twarz - tzw. „policzek", przypalanie papierosem, krępowanie ruchów).
Przemoc psychiczna – to umyślne działania wykorzystujące mechanizmy psychologiczne, powodujące zachwianie u osoby doznającej krzywdy pozytywnego obrazu własnej osoby, obniżenie u niej poczucia własnej wartości, pojawienie się stanów lękowych i nerwicowych (np. ignorowanie uczuć, lekceważenie, obrażanie, wyśmiewanie osoby i wartości cenionych przez osobę doznającą przemocy, ciągłe krytykowanie, upokarzanie i poniżanie, manipulowanie poprzez stosowanie kłamstw, czytanie osobistej korespondencji, zastraszanie, szantażowanie). Przemoc psychiczna jest najczęściej występującą formą przemocy i jest często trudna do udowodnienia.
Przemoc seksualna – polega na wymuszaniu określonych i nieakceptowanych przez osobę doznającą przemocy zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy, zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynuowaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma (przejawy: niechciany dotyk, zawstydzające komentarze, ignorowanie potrzeb seksualnych, odmawianie seksu jako kara, zmuszanie do współżycia, gwałt, krytykowanie zachowań seksualnych, sadystyczne akty seksualne).
Przemoc ekonomiczna – to działanie prowadzące do całkowitego finansowego uzależnienie ofiary od osoby stosującej przemoc (uniemożliwienie podjęcia lub utrzymania pracy, przywłaszczanie oszczędności, zatajanie dochodów, pozostawienie ofiary bez środków do życia).
Zaniedbanie – stanowi ogół zachowań polegających na niezaspokojeniu zarówno potrzeb fizycznych jak i psychicznych (pozbawienie środków na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia, brak pomocy w chorobie, nie udzielenie pomocy, uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb: mieszkania, kuchni, łazienki, łóżka). Zaniedbanie często rozpatruje się w kontekście niezaspokojenia potrzeb dziecka (odżywanie, odzież, jej dostosowanie do wieku dziecka, pory roku, ochrona zdrowia dziecka, edukacja, poczucie bezpieczeństwa dziecka, doznawanie miłości, troski, akceptacji).
Cyberprzemoc – przemoc elektroniczna stosowana poprzez prześladowania, zastraszenie, nękanie, wyśmiewanie innych, przy wykorzystaniu Internetu i narzędzi typu elektronicznego tj. SMS, e- mail, witryny internetowe, portale społecznościowe, fora dyskusyjne i inne. Ta forma przemocy rzadziej występuje w rodzinie, głownie ma charakter społeczny.
CYKLE PRZEMOCY W RODZINIE
Cechą charakterystyczną zjawiska przemocy w rodzinie jest tendencja do powtarzania się pewnych prawidłowości nazwanych cyklem przemocy. W cyklu przemocy obserwuje się następujące po sobie fazy:
• faza narastającego napięcia – jest to początek cyklu, charakteryzuje się on wzrostem napięcia i natężenia sytuacji konfliktowych. Na tym etapie dochodzi do rozmaitych incydentów takich jak: przejawy zazdrości, gniewu, kontrolowanie członków rodziny, używanie obraźliwych słów, poniżanie bliskiej osoby. Osoba stosująca przemoc jest stale poirytowana i każdy drobiazg, najmniejsza rzecz jest powodem do awantury. Osoba doświadczająca tego stanu stara się za wszelką cenę uspokoić, opanować sytuację i oddalić zagrożenie, nierzadko zaspakajając żądania osoby stosującej przemoc. Czasem, nie mogąc wytrzymać napięcia osoba doznająca przemocy sama prowokuje spięcie, by wreszcie mieć „to” za sobą. Wówczas pojawia się agresja i następuje kolejna faza przemocy.
• faza gwałtownego rozładowania napięcia – następuje wybuch gniewu i wyładowanie agresji na drugiej osobie. Ta faza trwa stosunkowo krótko, ale może się zakończyć dramatycznie: pobiciem, uszkodzeniem ciała, a nawet śmiercią zaatakowanej osoby. W trakcie ataku osoba doznająca przemocy robi wszystko, żeby uchronić siebie i uspokoić partnera, co rzadko przynosi pożądany skutek. Wraz z ustaniem aktu przemocy osoba krzywdzona znajduje się w stanie szoku, pojawia się u niej przerażenie, bezradność, poczucie wstydu, ale także złość, która powoduje, że najczęściej w tej fazie trwania przemocy osoby, które jej doznały decydują się na wezwanie pomocy, złożenie zawiadomienia, a więc początkują interwencję w sytuacji przemocy w rodzinie.
• faza „miodowego miesiąca” – jest to faza skruchy osoby stosującej przemoc. Po wyładowaniu złości agresor tłumaczy się i usprawiedliwia, ma poczucie winy, przeprasza, obiecuje poprawę, zaczyna okazywać serdeczność i miłość, przynosi prezenty. Osoba doznająca przemocy wbrew zdrowemu rozsądkowi i wcześniejszym doświadczeniom wierzy osobie stosującej przemoc w to, że się zmienił. W tej fazie osoby doznające przemocy najczęściej wycofują się z podjętych działań, rezygnują z pomocy, wycofuje skargi, zawiadomienia. Stopniowo osoba stosująca przemocy przestaje być miłą, napięcie ponownie narasta i pojawia się faza narastającego napięcia. Z biegiem czasu skraca się długość „miodowego miesiąca”, a akty przemocy stają się coraz bardziej dotkliwe i niebezpieczne dla osoby doznającej przemocy.
Rys. 1. Cykle przemocy
Źródło: opracowanie własne Zespołu Interdyscyplinarnego w Lubartowie